Κεντρική πλατεία Καλαμάτας: «Αναπ-λάθη βιώσας»

Στην κεντρική πλατεία της πόλης καταγράφονται υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες σε σημείο που την καθιστούν μη λειτουργική.
Το φαινόμενο δεν είναι αποκλειστικά τοπικό και δεν συναντάται μόνο στην Καλαμάτα. Αποτελέσματα μελετών δείχνουν ότι η θερμοκρασία του αέρα στις αστικές περιοχές είναι κατά μέσον όρο υψηλότερη από την αντίστοιχη στις μη αστικές.
Το φαινόμενο αυτό ορίζεται ως αστική θερμική νησίδα και παρατηρείται σχεδόν σε όλες τις αστικές περιοχές ως συνισταμένη αντανάκλαση των επιμέρους μικροκλιματικών αλλαγών που επιφέρουν οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες στο φυσικό περιβάλλον.
Πρόκειται για δραστηριότητες αστικοποίησης, όπως η αύξηση του αριθμού των κτηρίων, η αύξηση της κάλυψης του εδάφους, η δημιουργία «οδικών φαραγγιών» (με μεγάλη επίδραση στην ένταση του ανέμου και στην ενίσχυση των μηχανισμών πολλαπλών σκεδάσεων που οδηγεί στην αυξημένη απορρόφηση μικρού μήκους ακτινοβολίας) και η αύξηση των συγκεντρώσεων των ρύπων (κυρίως από τα αυτοκίνητα, την βιομηχανία, τις καύσεις τζακιών και άλλων υλών)

Θερμοκρασιακές διακυμάνσεις σε κτιριακές ζώνες στην αστική θερμκή νησίδα.

Η σύγχρονη επιστήμη έχει τα εργαλεία να καταγράψει το φαινόμενο με την δορυφορική τηλεπισκόπηση, και ειδικότερα με λήψεις φωτογραφιών στην φασματική περιοχή του θερμικού υπέρυθρου με βάση τον προσδιορισμό της επιφανειακής θερμοκρασίας λαμπρότητας και είναι σίγουρο ότι μια τέτοια καταγραφή θα έδειχνε ενδιαφέροντα συμπεράσματα για την πόλη. Εν τούτοις δεν χρειάζεται κάποιος να περιμένει τα πορίσματα, για να διαπιστώσει την κακή θερμική συμπεριφορά της κεντρικής πλατείας σε αντιδιαστολή με την σπουδαία συμμετοχή του Πάρκου του ΟΣΕ στο μικροκλίμα της γύρω περιοχής.
Ως προβληματικά σημεία στην πρόσφατη ανάπλαση, που βελτίωσε την αισθητική εικόνα της πλατείας, αλλά δεν επίλυσε θερμικά ζητήματα, εντοπίζονται :
-στην επιλογή ακατάλληλων δομικών υλικών (χρήση συμβατικών υλικών, μη υδατοδιαπερατών, που αναπτύσσουν υψηλές θερμοκρασίες)
-στην απουσία υψηλής φύτευσης,
-στην προβληματική διασύνδεση χώρων πρασίνου,
-στην απουσία σκιάστρων, και στην
-στην έλλειψη φυσικού δροσισμού
Επειδή μια σειρά από έργα προγραμματίζονται στο άμεσο μέλλον (ανάπλαση Ουζάκια, ανάπλαση όχθης Νέδοντα, ανάπλαση παραλιακού μετώπου κ.α.), δυστυχώς δίχως να προηγηθεί κάποιος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ή κάποια διαβούλευση που θα μπορούσε να θέσει παρόμοιους προβληματισμούς, καλό είναι να τεθούν εξ αρχής οι παράμετροι κάθε μελλοντικής ανάπλασης, που πρέπει να στοχεύουν στην υιοθέτηση πρακτικών αποτελεσματικής αντιμετώπισης του φαινομένου.
Εξάλλου πλέον σε διάφορες ελληνικές πόλεις παρόμοια ζητήματα αναπτύσσονται με μεγαλύτερη ταχύτητα (βιοκλιματική ανάπλαση πλατείας Χρηματιστηρίου στην Θεσσαλονίκη, αναδιαμόρφωση Χατζημιχάλη Γιάνναρη στο Ρέθυμνο, ανάπλαση παράκτιας ζώνης Παλαιού Φαλήρου κ.α.)
Ειδικότερα, ο μελλοντικός σχεδιασμός των υπαίθριων δημόσιων χώρων της πόλης πρέπει να λαμβάνει υπόψη:
1. Την αλλαγή των συμβατικών υλικών που συνθέτουν το οικιστικό συγκρότημα. Απαιτείται η επιλογή ψυχρών υλικών με μικρή θερμική αγωγιμότητα και θερμοχωρητικότητα ώστε να είναι δυνατή η γρήγορη ψύξη τους μετά τη δύση του Ηλίου, υλικών που μεταξύ άλλων θα έχουν υψηλή λευκαύγεια ώστε να μειώνεται η απορροφούμενη ηλιακή ενέργεια και υψηλό συντελεστή εκπομπής της ακτινοβολίας μεγάλου μήκους κύματος.
Τέτοια υλικά για παράδειγμα είναι τα λεία υλικά ανοικτού χρώματος από πέτρα, μωσαϊκό ή μάρμαρο και να αποφεύγονται κυβόλιθοι, άσφαλτος και τσιμεντοπλακάκια τραχιάς επιφάνειας. Ακόμη και για τους δρόμους, προτείνεται η αντικατάσταση της μαύρης ασφάλτου (που διαθέτει Τs = 47oC ) με ανοιχτόχρωμη (με πρόσμιξη λευκών η ανοιχτόχρωμων αδρανών, με λευκή επικάλυψη τσιμέντου για αύξηση της ανακλαστικότητας, με chip seals και microsurfacing).
2. Την δημιουργία χώρων υψηλού πρασίνου μέσα στον ιστό της ανάπλασης. Οι χώροι πρασίνου δεν πρέπει να βρίσκονται ακροβολισμένοι στον χώρο σαν διακοσμητικά στοιχεία, αλλά να διασυνδέονται μεταξύ τους δημιουργώντας πνεύμονες πρασίνου, ώστε να αυξηθεί η εξατμισοδιαπνοή που όταν πραγματοποιείται οδηγεί σε μείωση της θερμοκρασίας, να μειωθεί η τραχύτητα της πόλης που όταν είναι αυξημένη, οδηγεί σε μείωση της ταχύτητας του ανέμου κοντά στο έδαφος και να περιορισθεί η ταχεία παροχέτευση των υδάτων από τις βροχοπτώσεις.
3. Την χρήση παθητικών συστημάτων αερισμού και δροσισμού. Πρέπει να προωθηθεί η εκτεταμένη εφαρμογή σκιάστρων στους χώρους προσπέλασης πεζών και στους χώρους προσωρινής διαμονής (παγκάκια, χώροι συνάθροισης) και η χρήση του υγρού στοιχείου για τον φυσικό δροσισμό των περιοχών μαζί με δευτερεύοντα στοιχεία προστασίας (πέργκολες, τοίχοι μάζας κ.α.)
4. Την μείωση των ανθρωπογενών πηγών θερμότητας. Κυριότερα την μείωση της κυκλοφορίας των ΙΧ οχημάτων στον κεντρικό ιστό μέσω της επέκτασης του δικτύου μέσων μαζικής μεταφοράς, κάτω από μια γενικότερη κυκλοφοριακή και συγκοινωνιακή μελέτη – προφανώς δεν αρκεί να μειώνονται οι χώροι στάθμευσης εφαρμόζοντας το σύστημα του μονού/ζυγού μήνα ή της ελεγχόμενης στάθμευσης, δίχως να επιλύονται τα ζητήματα στάθμευσης των μονιμων κατοίκων, ή δίχως να εξασφαλίζονται χώροι μετεπιβίβασης περιμετρικά των φορτισμένων περιοχών.
Οι σημερινοί αναπτυξιακοί σχεδιασμοί δεν πρέπει να εξαντλούνται σε βελτιωτικά μεν, σημειακά δε, έργα, αλλά να αντιμετωπίζονται ολιστικά και οι επιπτώσεις τους να εξετάζονται στην γενικότερη εικόνα της πόλης, και όχι στα στενά γεωγραφικά όρια που αφορούν. Παράλληλα, πρέπει να επιδιώκουν την συνέργεια ανθρώπων που εκπροσωπούν διαφορετικές αρχές, αλλά και διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους, αφού ο αστικός σχεδιασμός αφορά οικονομολόγους, μηχανικούς, πολεοδόμους, περιβαλλοντολόγους, ειδικούς των μεταφορών, των κοινωνικών πολιτικών, των μέτρων ασφαλείας και βέβαια πρέπει να επιδιώκει την συμμετοχή των συλλόγων πολιτών και των μεμονωμένων κατοίκων.
Η Καλαμάτα έχει την τύχη να διαθέτει δημοτική αρχή που παράγει αρκετό σε όγκο έργο, αντιπολίτευση που ελέγχει και προτείνει, και πολίτες που φαντάζονται και απαιτούν ένα καλύτερο αύριο.
Αυτό που της λείπει είναι το όραμα, μια σειρά από οριζόντιες κατευθυντήριες γραμμές που πρέπει να υπηρετεί κάθε μελλοντικός σχεδιασμός της, για να είναι ανθρωποκεντρικός, να εφαρμόζει τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και πρώτιστα να υπηρετεί τους πολίτες και επισκέπτες της πόλης.

Βασίλης Παπαευσταθίου
Διπλ. Πολ. Μηχανικός ΕΜΠ
MSc Αρχιτεκτονική – Πολεοδομία ΕΜΠ